Οι τρεις χρόνοι της ανάπτυξης

Του Αριστου Δοξιαδη* Κάποια μέτρα οικονομικής πολιτικής μπορούν να αυξήσουν τα εισοδήματα και την απασχόληση μέσα σε λίγους μήνες. Κάποια άλλα μπορούν να βοηθήσουν να δημιουργηθεί ένα «νέο παραγωγικό μοντέλο», που θα είναι μακροπρόθεσμα βιώσιμο και διεθνώς ανταγωνιστικό. Και μια τρίτη κατηγορία δεν έχει ούτε άμεση απόδοση ούτε εντάσσεται σε κάποια μακροχρόνια προοπτική. Οσο και αν μοιάζει παράδοξο, αυτά τα τελευταία είναι που χρειαζόμαστε επειγόντως. Μια πολιτική άμεσης απόδοσης θα ήταν η αύξηση των δημόσιων δαπανών ή η μείωση των φόρων. Αυτό θα τόνωνε τη ζήτηση, θα έδινε δουλειά στο εμπόριο και στη συνέχεια στην παραγωγή (ελληνική, αλλά και ξένη), και θα ωθούσε τις επιχειρήσεις να προσλάβουν υπαλλήλους. Δυστυχώς, αυτή την επιλογή δεν την έχουμε, γιατί δεν υπάρχει τρόπος να χρηματοδοτήσουμε το δημοσιονομικό έλλειμμα που είναι το εργαλείο μιας τέτοιας «κεϊνσιανής» πολιτικής. Αλλά και αν μπορούσαμε να το κάνουμε, οι θετικές επιδράσεις θα διαρκούσαν λίγο. Η σταθερή και βιώσιμη ανάπτυξη, από την άλλη πλευρά, μπορεί να στηριχτεί μόνο σε νέο τύπο επιχειρήσεων, που μέχρι τώρα, με λίγες εξαιρέσεις, δεν έχουμε. Επιχειρήσεις που έχουν δική τους τεχνογνωσία, καλή οργάνωση, συνέργειες με τους προμηθευτές και τους πελάτες τους, εξειδικευμένα στελέχη κ.ο.κ. Και φυσικά, διεθνώς εμπορεύσιμα προϊόντα, είτε πρόκειται για σπαράγγια, είτε για λογισμικό, είτε για οφθαλμολογικές επεμβάσεις. Η κρίση και τα Μνημόνια δημιούργησαν κάποιες από τις προϋποθέσεις για να αποκτήσουμε αυτού του τύπου τις επιχειρήσεις. Θα χρειαστούν όμως πολλά χρόνια, ίσως και δέκα, για να αποκτήσουμε αρκετές και αρκετά μεγάλες, ώστε να γίνουν αυτές η ατμομηχανή της οικονομίας. Μέχρι τότε, τι γίνεται; Αν δεν υπάρξει γρήγορα είτε νέα ζήτηση στην οικονομία είτε νέες επενδύσεις, τότε η ύφεση θα συνεχίσει να βαθαίνει, η φτώχεια θα εκτείνεται, οι θεσμοί θα καταρρέουν. Οπότε και η προοπτική της ανταγωνιστικής και βιώσιμης ανάπτυξης θα απομακρύνεται. Συνεπώς, υπάρχει ανάγκη για έκτακτα μέτρα. «Εκτακτα» σημαίνει μέτρα που δεν θα πρέπει να διαρκέσουν για πολύ, ούτε να είναι κατ’ εικόνα και ομοίωση του μοντέλου που θέλουμε να έχουμε ύστερα από δέκα χρόνια. Αλλά που θα φέρουν γρήγορα αποτελέσματα σε εισοδήματα και δουλειές. Aν αφήσουν και μια θετική κληρονομιά για το μέλλον, ακόμα καλύτερα. Θα πρέπει να σκεφτούμε τολμηρά, γιατί δεν υπάρχει χρόνος για σύνθετους σχεδιασμούς και μακροχρόνιες διαδικασίες ωρίμανσης. Πρέπει αφενός να αξιοποιήσουμε τα λίγα στοιχεία που μπορούν να φέρουν γρήγορα ξένες επενδύσεις και αφετέρου να δημιουργήσουμε ένα αναπτυξιακό σοκ για τις ελληνικές επιχειρήσεις χωρίς δημοσιονομικό κόστος. Αναφέρω δύο παραδείγματα. Η παραθεριστική κατοικία στην Ελλάδα είναι ακόμα ελκυστική επένδυση για πολλούς ξένους. Ας χαλαρώσουμε για πέντε χρόνια τους χωροταξικούς περιορισμούς και το καθεστώς αδειοδότησης, τόσο για μικρές όσο και για μεγάλες αναπτύξεις. Στην εύλογη αντίρρηση ότι πρέπει να διαφυλάξουμε το περιβάλλον, η απάντηση είναι ένας αριθμητικός περιορισμός. Αν το μέτρο έχει τέτοια επιτυχία ώστε να προσελκύσει δεκάδες χιλιάδες νέες μονάδες, η κυβέρνηση μπορεί να το σταματήσει μόλις φθάσει έναν ορισμένο αριθμό. Αν η χαλάρωση αναγγελθεί ως προσωρινή, αυτό θα δημιουργήσει κίνητρο στους επενδυτές να κινηθούν γρήγορα. Και ας υπάρχουν ειδικές πρόνοιες για τα γιαπιά–κουφάρια που τυχόν θα επιφέρει αυτό το κύμα αδειών (αναγκαστική απαλλοτρίωση και κατεδάφιση;) και άλλες δικλίδες. Παράλληλα, ας επιτραπεί να ενοικιάζονται οι παραθεριστικές κατοικίες σε τρίτους για βραχυχρόνιες ενοικιάσεις. Για πολλούς υποψήφιους αγοραστές έχει σημασία αυτή η δυνατότητα. Τώρα αυτό προϋποθέτει επαγγελματική άδεια από τον ΕΟΤ, με όλους τους παρεπόμενους περιορισμούς. Οι Ελληνες ιδιοκτήτες μπορεί να αγνοούν την τυπική αυτή προϋπόθεση, αλλά ο ξένος αγοραστής δεν το ρισκάρει. Το άλλο παράδειγμα στοχεύει στις ελληνικές επιχειρήσεις. Αντί να σέρνονται μία μία οι υπουργικές αποφάσεις που αίρουν περιορισμούς και αλλάζουν διαδικασίες, ας καταργηθούν με έναν νόμο και ένα άρθρο όλες οι εγκρίσεις που αφορούν σε επιχειρήσεις μέχρι κάποιο ύψος τζίρου, και να μετατεθεί η ευθύνη για την τήρηση της βασικής νομοθεσίας (φορολογία, ασφαλιστικό, δημόσια υγεία) στους επιχειρηματίες, που θα ελέγχονται δειγματοληπτικά. Κάθε περιορισμός για το ποιος έχει δικαίωμα να κάνει τι, να καταστεί άκυρος για πέντε χρόνια, ή μέχρι η ανεργία να υποχωρήσει κάτω από 10%, και μετά οι τυχόν περιορισμοί να ξανασχεδιαστούν από μηδενική βάση. Το ξέρατε, π.χ. ότι οι εκδότες βιβλίων εκμάθησης αγγλικής δεν επιτρέπεται να τα πωλούν απ’ ευθείας στα φροντιστήρια, πράγμα που επιβαρύνει τις τιμές κατά 30%; Ή ότι οι τυπικές προϋποθέσεις για να εξάγεις τυρί είναι τέτοιες που ένα καλό μικρό τυροκομείο είναι ασύμφορο να κάνει εξαγωγές; Κάτι τόσο δραστικό θα ήταν ένα αναπτυξιακό σοκ, χωρίς δημοσιονομικό κόστος. Οσους κινδύνους και να ενέχει μια τέτοια γρήγορη απελευθέρωση, είναι μικροί μπροστά στο κοινωνικό όφελος που θα υπάρχει από νέες δουλειές. Αν κάνω λάθος, και δεν υπάρξουν νέες δουλειές, τότε δεν θα έχει διαταραχτεί σημαντικά και το στάτους κβο των διαφόρων κλάδων. Το κράτος δεν έχει τους πόρους να ρίξει σε μέτρα άμεσης απόδοσης, και η κοινωνία δεν έχει τις αντοχές να περιμένει τη μακροχρόνια ανάπτυξη. Ας κάνουμε αμέσως τις κινήσεις που θα αποδώσουν σε δύο ή τρία χρόνια. * Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι οικονομολόγος και στέλεχος εταιρείας venture capital.