Τέσσερα προβλήματα της ευρωπαϊκής κρίσης

http://news.kathimerini.gr

του Γιωργου Σταθακη*

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, μάλλον αμήχανη, δικαιολογείται για το γεγονός ότι δεν έχει τα τελευταία χρόνια το παραμικρό σχέδιο διαχείρισης της κρίσης, καλυπτόμενη από το περιοριστικό θεσμικό πλαίσιο εντός του οποίου κινείται. Προφανώς έχει πάρει πολλές επί μέρους πρωτοβουλίες αναφορικά με τις αγορές ομολόγων, την παροχή έκτακτης χρηματοδότησης σε εθνικά τραπεζικά συστήματα και φυσικά έχει συμμετάσχει στις διατραπεζικές αποφάσεις των κεντρικών τραπεζών των ΗΠΑ και των άλλων μεγάλων οικονομιών προκειμένου να σταθεροποιηθεί το διεθνές σύστημα. Εντούτοις το πρόβλημα παραμένει. Οι πρωτοβουλίες για ενοποίηση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος προέρχονται από άλλους χώρους και η διστακτικότητα της κεντρικής τράπεζας απέναντι σε ριζικές αναδιατάξεις είναι δεδομένη. Η τράπεζα επικαλείται κάθε φορά τον «ηθικό κίνδυνο» που ελλοχεύει σε κάθε βήμα ενοποίησης που δεν έχει αυστηρούς κανόνες, ένα άλλοθι καθ’ όλα υπαρκτό σε περιόδους οικονομικής ανόδου, αλλά αδύναμο για περιόδους κρίσης. Ετσι, τη στιγμή που απαιτούνται δραστικές λύσεις, παρεμφερείς με αυτές των ΗΠΑ, η επίκληση του «ηθικού κινδύνου» οδηγεί σε συντηρητικές επιλογές που παρατείνουν την κρίση.

Το δεύτερο πρόβλημα είναι φυσικά η αδράνεια γύρω από την αμοιβαιοποίηση του χρέους, την προστασία έναντι των αγορών των κρατών-μελών με διαφορετικής έκτασης δημόσιο χρέος. Οι αγορές στο κενό της ευρωπαϊκής πολιτικής απέναντι στο χρέος άρχισαν να αποτιμούν τον κίνδυνο κάθε εθνικού χρέους με τη δημιουργία μιας τεράστιας διαφοροποίησης στα επιτόκια δανεισμού και την τελική απομόνωση συγκεκριμένων χωρών. Βέβαια, οι αποτιμήσεις διαφοροποιούνται κάθε φορά εφ’ όσον συνυπολογίζεται και η αντίδραση της Ε.Ε. στις διαδοχικές κρίσεις χρέους των κρατών-μελών. Το πρόβλημα παραμένει άλυτο μετά από τέσσερα χρόνια κρίσης, και εδώ το άλλοθι είναι η υιοθέτηση αυστηρών κανόνων δημοσιονομικής πειθαρχίας, που από μόνη της δεν απαντά στο πρόβλημα που ήδη υπάρχει.

Το τρίτο πρόβλημα είναι η προοπτική ανάκαμψης της ευρωπαϊκής οικονομίας. Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, όπου το πρόβλημα εντοπίζεται στην ανεργία και όχι στον πληθωρισμό, η Ε.Ε. εμμένει στην ιδέα της σφιχτής δημοσιονομικής πολιτικής και την αποφυγή μιας αναπτυξιακής ατζέντας που θα απαιτούσε χαλαρότερη νομισματική πολιτική και διεύρυνση του κοινοτικού προϋπολογισμού.

Το τέταρτο και μείζον θέμα είναι το ιδιωτικό χρέος. Αυτό δεν συζητιέται συχνά, αλλά είναι εξίσου σημαντικό με την κρίση του δημόσιου χρέους και βρίσκεται στην καρδιά του προβλήματος των ευρωπαϊκών τραπεζών. Αυτό αποτελεί και τη βασική ιδέα του Μίνσκι και της θεωρίας του περί οικονομικής αστάθειας. Σ’ αυτόν ήταν αφιερωμένο το συνέδριο στο Βερολίνο που διοργάνωσε το Levi Institute, στο οποίο συζητήθηκαν όλα τα παραπάνω, με τη συμμετοχή εκπροσώπων σε εξαιρετικά υψηλό επίπεδο, όπως ήταν δύο εκ των αντιπρόεδρων της ΕΚΤ, δύο κεντρικών τραπεζιτών από τις ΗΠΑ (Ντάλας και Ατλάντα), Γερμανών αξιωματούχων από την κυβέρνηση και τον τραπεζικό τομέα και επιστημόνων από πολλές χώρες.

Το ιδιωτικό χρέος και η σταδιακή αποκλιμάκωσή του την επαύριο της κρίσης αποτελεί το πλέον ακανθώδες πρόβλημα, καθώς συγκλίνει με τρεις διαφορετικές διαδικασίες: την αποφυγή μιας μεγάλης ύφεσης, τη σταθεροποίηση του τραπεζικού συστήματος και την προστασία του δημόσιου χρέους από την απορρόφηση του ιδιωτικού.

Η εκτίναξη του ιδιωτικού χρέους στην περίοδο οικονομικής ανόδου αποτελούσε το επίκεντρο της ανάλυσης του Μίνσκι για το πώς μία οικονομία που αφήνεται στις απελευθερωμένες αγορές του χρήματος να καθοδηγήσουν την ανάπτυξή της, τελικά οδηγείται στο σημείο κρίσης. Αυτό συμβαίνει όταν οι δανειακές ροές, που είναι προσδεδεμένες στις τιμές συγκεκριμένων κατηγοριών τίτλων, υπερβάλλουν εαυτές μετατρέποντας το μεγαλύτερο μέρος των δανείων, επιχειρηματικών και καταναλωτικών συνάμα, σε αστήρικτες τιτλοποιημένες αξίες.

Το θέμα αυτό την επαύριο της κρίσης είναι αφορμή τόσο για τη διαδικασία αποκλιμάκωσης των αστήρικτων τίτλων όσο και για την επιβολή ενός νέου ρυθμιστικού πλαισίου που θα αποτρέπει στο μέλλον την επανάληψη του ίδιου φαινομένου. Οι ιδέες του Μίνσκι αποτέλεσαν ίσως το πιο δημιουργικό πεδίο μιας αναζήτησης απαντήσεων στα μεγάλα προβλήματα διαχείρισης της κρίσης.

* Ο κ. Γιώργος Σταθάκης είναι βουλευτής Χανίων του ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ και καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης.