Πρόταση 3.0

του Γιάνη Βαρουφάκη

Τι θα έπρεπε να προτείνει ο κ. Hollande στην κα Μέρκελ

Σήμερα όλοι μας εστιάζουμε στο κατά πόσον ο κ. Schauble και οι λοιποί ισχυροί της Ευρώπης πραγματικά το εννοούν όταν απειλούν την Ελλάδα με εκπαραθύρωση από την ευρωζώνη ή αν μπλοφάρουν. Κατανοητό. Θλιβερό, όμως, συνάμα καθώς, ανεξάρτητα από το τι θα γίνει με εμάς, η Ευρώπη καταρρέει. Μια προσεκτική ματιά προς Μαδρίτη, Άμστερνταμ, Ρώμη, Δουβλίνο και Λισαβόνα αποκαλύπτει το μέγεθος της Κρίσης. Ο κ. Hollande, καθ' όλα συντηρητικός πολιτικός (ανεξάρτητα από τις προεκλογικές του κορώνες), δεν διακινδυνεύει σήμερα τον γαλλο-γερμανικό άξονα για το θεαθείναι αλλά επειδή «τρέμει» την ώρα και την στιγμή που αποκαλυφθεί η ανικανότητα της Γαλλικής οικονομίας να παραμείνει δεμένη με την Γερμανική στο πλαίσιο της σημερινής αρχιτεκτονικής του ευρώ. Μια νέα αρχιτεκτονική του ευρώ δεν είναι απλώς επιθυμιτή. Είναι προαπαιτούμενο για την επιβίωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (που δεν θα αντέξει μια κατάρρευση της ευρωζώνης). Και η επιβίωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με την σειρά της, αποτελεί προαπαιτούμενο ώστε να μην διαχωριστεί η Ευρώπη σε μια περιοχή ανατολικά του Ρήνου, που θα βουλιάξει στην ύφεση (μετά από την ανατίμηση του νέου «μάρκου»), και στην υπόλοιπη ήπειρο, που θα ταλανίζεται από στάσιμο πληθωρισμό (αφού χάσει την προστασία του ευρώ).

Το μέγα πρόβλημα, το οποίο έχει οδηγήσει την Ευρώπη σε παράλυση, είναι ο εγκλωβισμός των Ευρωπαίων πολιτικών σε αδιέξοδες σκέψεις. Όταν αντικρίζει η κα Μέρκελ τον κ. Hollande σκέφτεται: «Νάτος ο καλός κύριος που θέλει εμείς να πληρώσουμε για την ανάπτυξη της Γαλλίας, που ζητά να κάνουμε για τους Γάλλους εκείνο που δεν κάναμε για εμάς τους ίδιους: δηλαδή να τυπώσουμε χρήμα ή να δανειστεί το κράτος μας για να ενισχύσει την «ανάπτυξη» με τρόπο που, τελικά, μόνο τα ελλείμματα και τον πληθωρισμό ενισχύουν.» Από την δική του την μεριά, ο κ. Hollande κοιτάζει στα μάτια την κα Μέρκελ και σκέφτεται: «Για μια δεκαετία, όταν η διεθνής κοινότητα αναπτυσσόταν γοργά, εσείς κρατούσατε τον πληθωρισμό κάτω από το 2% που είχαμε συμφωνήσει όταν ιδρύαμε την ευρωζώνη, αυξάνοντας την ανταγωνιστικότητά σας εις βάρος μας – σαν κανονικοί τζαμπατζήδες, αυξάνοντας τα πλεονάσματά σας εις βάρος των δικών μας ελλειμμάτων. Και τώρα κοκορεύεστε ότι έχετε πλεονάσματα απαιτώντας από εμάς να μην έχουμε ελλείμματα. Τέρμα τα ψέμματα. Ήρθε η ώρα να πληρώσετε. Ή, τουλάχιστον, να επιτρέψετε επί τέλους στην ΕΚΤ να δώσει ώθηση στην υπόλοιπη ευρωζώνη που η Γερμανία οδήγησε όλα αυτά τα χρόνια στην ασφυξία.» 

Δεν θα ασχοληθώ με το ποιος από τους δύο έχει δίκιο. Το μόνο που θα πω είναι ότι, με αυτές τις σκέψεις κατά νου, ουσιαστική πρόοδος δεν θα υπάρξει. Καμία. Κι έτσι, το καράβι του ευρω-συστήματος θα συνεχίσει την πορεία του προς το παγόβουνο. Ο μόνος τρόπος να γυρίσει το τιμόνι όσο (και εφόσον) έχει μείνει ακόμα καιρός είναι με μια αλλαγή τρόπου σκέψης. Αυτή την αλλαγή του τρόπου με τον οποίο οι Ευρωπαίοι σκέφτονται και ερμηνεύουν τη Κρίση, και η οποία μπορεί να παραγάγει πραγματικές λύσεις, προσπαθήσαμε με τον Stuart Holland να «σιγοντάρουμε» σε μια σειρά από fora – αρχής γενομένης, όσοι θυμάστε, με άρθρο μας εδώ στο protagon (με τίτλο Μια Πρόταση για την Κρίση, η οποία αργότερα ξαναπαρουσιάστηκε ως Πρόταση 2.0). Πείτε μας αιθεροβάμονες αλλά πιστεύουμε ότι αυτή είναι η κατάλληλη στιγμή για μια νέα έκδοση της πρότασης εκείνης που να λαμβάνει υπ’ όψη της τις ραγδαίες εξελίξεις του τελευταίου έτους και που στόχο έχει, ουσιαστικά, να απαντήσει στο εξής ερώτημα: Τι θα συμβουλεύαμε τον κ. Hollande να πει στην κα. Μέρκελ ώστε να σπάσει το αδιέξοδο; Τι θα συμβουλεύαμε τον επόμενο έλληνα πρωθυπουργό, όποιος κι αν είναι αυτός, να απαντά όταν ξένοι δημοσιογράφοι τον ρωτούν: «Λέτε ότι θέλετε μια «άλλη» ευρωπαϊκή λύση από αυτή των Μνημονίων. Πως την βλέπετε αυτή την λύση;»

Οι υποθέσεις πίσω από την Πρόταση 3.0

Το μέγα σφάλμα της Ευρώπης των Μνημονίων ήταν η σκέψη πως στόχος των χωρών του πυρήνα, αφού ξέσπασε η Κρίση, έπρεπε να είναι η δημιουργία μιας «τάφρου» που να αποτρέπει την επέκταση της Κρίσης στον πυρήνα χωρίς όμως να αλλάζει την αρχιτεκτονική της ευρωζώνης. Όπως σας έχω κουράσει να λέω πάνω από δυο χρόνια τώρα, οι Ευρωπαίοι αρνήθηκαν πεισματικά ότι πρόκειται για συστημική Κρίση και επέμεναν να την αντιμετωπίζουν αποσπασματικά, πρώτα ως ελληνική, μετά ως ιρλανδική κ.ο.κ. Την ίδια στιγμή, η Κρίση σάρωνε τα πάντα παντού και ιδίως σε τρεις τομείς: τραπεζική κρίση, κρίση δημόσιου χρέους και, τέλος, η πιο ύπουλη κρίση από τις τρείς – η κρίση στο εμπορικό ισοζύγιο εντός της ευρωζώνης που συνδέεται άμεσα με την κρίση επενδύσεων στο μεγαλύτερο μέρος της ευρωζώνης. Για να το πω απλά, η Κρίση είχε εξ αρχής τέτοιο βάθος και τροπή, που το μόνο «ανάχωμα» που θα λειτουργούσε ήταν μια εκ βαθέων αναδόμηση του ευρω-συστήματος.

Τι σημαίνει «εκ βαθέων αναδόμηση του ευρω-συστήματος»; Πρώτον, δεν έχει καμία σχέση με το δίλημμα λιτότητας-επεκτατικής πολιτικής. Ούτε καν προδιαγράφει κινήσεις ομοσπονδοποίησης οι οποίες σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν λύση (καθώς η Ευρώπη δεν είναι έτοιμη για κάτι τέτοιο). Το ζητούμενο είναι μια συνολική λύση που θα αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις τρεις επί μέρους κρίσεις (τραπεζών, χρέους, επενδύσεων & εσωτερικού ισοζυγίου πληρωμών) η οποία όμως παράλληλα: (α) δεν θα ζητά από την Γερμανία να πληρώνει ή να εγγυάται τα χρέη των υπόλοιπων, (β) δεν θα προβλέπει τύπωμα χρήματος από την ΕΚΤ, (γ) δεν θα αυξάνει το δημοκρατικό έλλειμμα, και (δ) δεν θα απαιτεί ούτε την παραμικρή αλλαγή των Συνθηκών. Πως μπορεί να επιτευχθεί κάτι τέτοιο; Η απάντησή μας είναι: Με την εφαρμογή των εξής τριών πολιτικών:

Πολιτική 1: Αντιμετώπιση της τραπεζικής κρίσης μέσω της ενοποίησης των τραπεζικών συστημάτων της ευρωζώνης

Το μάθημα των περασμένων δύο ετών είναι πως η ευρωζώνη δεν μπορεί να συνεχίσει με «εθνικά» τραπεζικά συστήματα στο πλαίσιο του κοινού νομισματικού συστήματος. Χρειάζεται έναν κοινό θεσμό που να επιτηρεί και να επανακεφαλαιοποιεί τις τράπεζες της ευρωζωνικής επικράτειας, ανεξάρτητα από τις εθνικές κυβερνήσεις. Για να το πω απλά, δεν νοείται πλέον να υπάρχουν ισπανικές, γαλλικές και ελληνικές τράπεζες εντός της ευρωζώνης, παρά μόνο όσον αφορά τα ονόματά τους τις έδρες τους και την ιστορία τους.

Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Εύκολα και γρήγορα. Η σημερινή «συνομοσπονδία» της European Banking Authority (EBA) πρέπει να μεταμορφωθεί σε πραγματικό ευρωπαϊκό θεσμό (με άμεσες και ουσιαστικές αρμοδιότητες) και να ενωθεί με το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ESM-EFSF) του οποίου τα κεφάλαια θα πρέπει, ως επί το πλείστον, να χρησιμοποιηθούν για την απ’ ευθείας  επανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών (σε συνεργασία με την ΕΚΤ) με αντάλλαγμα κοινές μετοχές των τελευταίων τις οποίες, εν ευθέτω χρόνω, ο νέος θεσμός (EBA-ESM-EFSF) θα πουλήσει στον ιδιωτικό τομέα επιστρέφοντας έτσι στους ευρωπαίους φορολογούμενους το κόστος της επανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών. (Βλ. εδώ).

Πολιτική 2: Αντιμετώπιση της κρίσης χρέους μέσω της ενοποίησης του κατά Μάαστριχτ χρέους των κρατών-μελών

Αύριο το πρωί, η ΕΚΤ μπορεί να ανακοινώσει ότι, από τούδε και στο εξής, κάθε φορά που «ωριμάζει» ένα ομόλογο κράτους-μέλους,  η ΕΚΤ θα αποπληρώνει ένα ποσοστό του ποσού που αντιστοιχεί στο ποσοστό του χρέους της χώρας που είναι «νόμιμο» κατά Μάαστριχτ. Π.χ. στην περίπτωση μιας χώρας όπως η Ισπανία με ποσοστό χρέους 90% του ΑΕΠ (αντί για το κατά Μάαστριχτ επιτρεπτό 60% του ΑΕΠ), η ΕΚΤ θα αποπληρώνει η ίδια τα 2/3 όλων των ομολόγων του ισπανικού κράτους την στιγμή που ωριμάζουν.

Και που θα βρίσκει η ΕΚΤ τα χρήματα για αυτές τις αποπληρωμές; Θα τα τυπώνει; Όχι. Θα τα δανείζετε εκδίδοντας η ίδια δικά της 10ετή ή και 30ετή ακόμα ομόλογα (ECB-bonds). Και πως θα αποπληρώνονται αυτά τα ομόλογα της ΕΚΤ; Την ίδια ακριβώς στιγμή της έκδοσής τους η ΕΚΤ θα ανοίγει χρεωστικό λογαριασμό για την Ισπανία όπου το ισπανικό κράτος θα δεσμευθεί ότι, σε βάθος χρόνου, θα καταβάλει το κόστος εξυπηρέτησης των ομολόγων της ΕΚΤ με επιτόκιο όμως εκείνο που εξασφάλισε η ΕΚΤ το οποίο προβλέπεται κάτω του 2% (υπό τις σημερινές συνθήκες) εφόσον οι αγοραστές των ομολόγων της ΕΚΤ έχουν πειστεί ότι η ΕΚΤ δεν θα έχει πρόβλημα αποπληρωμής τους.

Και γιατί να πειστούν οι επενδυτές ότι η ΕΚΤ δεν θα έχει πρόβλημα να τα αποπληρώσει (δεδομένου μάλιστα ότι δεν της επιτρέπεται να «τυπώσει» χρήμα για να προβεί σε αυτές τις αποπληρωμές); Δύο είναι οι λόγοι. Πρώτον, επειδή ο χρεωστικός λογαριασμός του κράτους-μέλους θα έχει την ίδια προτεραιότητα αποπληρωμής και έχουν και τα δάνεια του ΔΝΤ (super-seniority). Δηλαδή το κράτος-μέλος, π.χ. η Ισπανία,  δεσμεύεται πως, και να έχει στο μέλλον (σε 10 ή 20 χρόνια, όταν δηλαδή πρέπει να αποπληρώσει εκ μέρους της ΕΚΤ το ομόλογο που εξέδωσε τώρα η ΕΚΤ για πάρτη της) δυσκολίες εξυπηρέτησης του χρέους, τα χρήματα που πρέπει να βάλει στον χρεωστικό λογαριασμό της ΕΚΤ έχουν προτεραιότητα σε σχέση με όλα τα άλλα δάνεια. Δεύτερον, και πιο σημαντικό, προβλέπουμε την εξής εγγύηση για τα ομόλογα της ΕΚΤ: Κατά την έκδοσή τους, το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ESM-EFSF) θα ασφαλίζει αυτά τα ομόλογα στην περίπτωση που το εν λόγω κράτος-μέλος αδυνατεί να τα αποπληρώσει (και παρά την προτεραιότητα που θα έχει δεσμευτεί να τους δώσει). Καθώς πλέον το ESM-EFSF δεν θα έχει λόγο να δανείζει κράτη-μέλη (παρά μόνο να προβαίνει στην ανταποδοτική επανακεφαλαιοποιήση των τραπεζών – βλ. Πολιτική 1 πιο πάνω), θα έχει την οικονομική δυνατότητα να παρέχει αυτού του είδους την ασφαλιστική εγγύηση στα ομόλογα της ΕΚΤ. Έτσι, τα ομόλογα αυτά αποκτούν το απόλυτο κύρος στην αγορά που εξασφαλίζει χαμηλότατα επιτόκια τα οποία, με την σειρά τους, εγγυώνται ότι τα κράτη-μέλη δεν θα έχουν πρόβλημα επαναχρηματοδότησης τουλάχιστον του κατά Μάαστριχτ νόμιμου χρέους (σημ. το γεγονός ότι το υπόλοιπο χρέος πρέπει να το εξυπηρετούν μόνα τους αποτελεί, αν θέλετε, ενίσχυση της εφαρμοσιμότητας των κανόνων του Μάαστριχτ).

Έχοντας μειώσει κατά τουλάχιστον 25% με 30% το βουνό τόκων που πρέπει να καταβάλει η ευρωζώνη για την εξυπηρέτηση του συνολικού χρέους της τα επόμενα 20 χρόνια, η ανακοίνωση της Πολιτικής 2 ουσιαστικά εξαφανίζει την κρίση χρέους.

Πολιτική 3: Αντιμετώπιση της κρίσης επενδύσεων και ισοζυγίου πληρωμών εντός της ευρωζώνης

Η Ευρώπη έχει άμεση ανάγκη (α) αυξημένων συνολικών επενδύσεων και (β) ανακατανομής των επενδυτικών ροών υπέρ των ελλειμματικών περιφερειών (που καλούνται να παράξουν μεγαλύτερα εισοδήματα ώστε αποπληρώσουν τα βουνά χρεών τους). Και οι δύο στόχοι είναι εφικτοί μέσω ενός προγράμματος τύπου Ευρωπαϊκού New Deal στο οποίο θα συμμετέχουν η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (European Investment Bank  - EIB), το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων (European Investment Fund - EIF) και η ΕΚΤ: Η EIB θα εστιάζει στα μεγάλα έργα (με έμφαση στην πράσινη ενέργεια), το EIF στην χρηματοδότηση μικρομεσαίων επιχειρήσεων και start-ups (με έμφαση στις νέες τεχνολογίες) ενώ η ΕΚΤ θα συνεισφέρει στην χρηματοδότηση και των δύο ως εξής:  Σήμερα, τα επενδυτικά προγράμματα των EIB-EIF χρηματοδοτούνται κατά 50% από εκδόσεις ομολόγων από την ΕΙΒ και 50% από τα κράτη-μέλη. Προτείνουμε το 50% των κρατών-μελών (τα οποία, λόγω της Κρίσης, δεν μπορούν να ανταποκριθούν) να καλύπτεται από επί πλέον εκδόσεις ομολόγων της ΕΚΤ τα οποία θα χρεώνονται στους χρεωστικούς λογαριασμούς των κρατών-μελών (βλ. την σχετική πρόβλεψη στην Πρόταση 2) και θα αποπληρώνται απ’ ευθείας από τα έσοδα που θα προκύψουν από τις επενδύσεις αυτές (ακριβώς όπως γίνεται με τα ομόλογα της ΕΙΒ).

Έτσι ώστε να επιτευχθεί ο διπλός στόχος της αύξησης των συνολικών επενδύσεων στην ευρωζώνη και της εξισορρόπησης του ισοζυγίου πληρωμών μεταξύ των κρατών-μελών, προτείνουμε το εξής απλό: Το συνολικό ποσό των επενδύσεων (και, συνεπώς, το σύνολο των εκδόσεων ομολόγων των ΕΙΒ και ΕΚΤ στο πλαίσιο αυτήςτης πολιτικής) να είναι αντιστρόφως ανάλογο της συρρίκνωσης της οικονομικής δραστηριότητας στην ευρωζώνη και, όσον αφορά τις ροές επενδυτικών κεφαλαίων σε κάθε περιφέρεια της ευρωζώνης, οι ροές αυτές να είναι αντιστρόφως ανάλογες των ελλειμμάτων των εμπορικών ισοζυγίων της κάθε περιφέρειας. Με αυτό τον τρόπο αναχαιτίζεται η συνολική ύφεση και επέρχεται σύγκλιση στον τομέα της ανταγωνιστικότητας στο εσωτερικό της ευρωζώνης.

Επίλογος

Τρεις κρίσεις ταλανίζουν την Ευρώπη (τράπεζες, χρέος, επενδύσεις), τρεις πολιτικές προτείνουμε για τη αντιμετώπισή τους. Τρεις πολιτικές που δεν απαιτούν νέους θεσμούς, παρά μόνο την ορθολογική χρήση και μεταρρύθμιση των υπαρχόντων θεσμών. Που δεν απαιτούν καμία αλλαγή Συνθηκών (τις οποίες δεν προλαβαίνουμε να αλλάξουμε έτσι κι αλλιώς). Που δεν ζητούν από την Γερμανία (και τις υπόλοιπες πλεονασματικές χώρες) να αγοράζουν, να πληρώνουν ή να εγγυώνται τα χρέη των υπόλοιπων. Που δεν μειώνουν την πίεση σε χώρες όπως η δική μας να βάλουν τάξη στα του οίκου τους.

Ξέρω εξ ιδίας πείρας ότι μια τέτοια πρόταση, όταν παρουσιάζεται σε γερμανικό κοινό, τυγχάνει θετικής και ελπιδοφόρας ανταπόκρισης. Αν μάλιστα την παρουσίαζε ένας νεοεκλεγμένος ηγέτης (ο κος Hollande, π.χ. ή ακόμα και ο νέος δικός μας πρωθυπουργός) θα δινόταν στη Ευρώπη μια πραγματική ευκαιρία να σταματήσει να κατασπαράζει τις σάρκες της.

ΥΓ. Για περισσότερα επί τη Πρότασης 3.0 (στα αγγλικά) πατήσε εδώ.

Το βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη "Κρίσης λεξιλόγιο" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ποταμός.